.jpg)
της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Το Σούλι είναι η πιο ιστορική περιοχή της Κεντρικής Ηπείρου. Διατηρητέος οικισμός της Θεσπρωτίας με λιγοστά πετρόχτιστα σπίτια αξιόλογης αρχιτεκτονικής, συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους τόπους ιστορικής μνήμης της χώρας.
Πηγές του Αχέροντα
Οι πηγές του Αχέροντα ποταμού είναι αναγνωρισμένη διεθνώς σαν περιχή ιδιαίτερου φυσικού κάλους και βρίσκονται στα βουνά του Σουλίου, σε υψόμετρο 1.600 μέτρων. Γύρω τους υπάρχουν τοπία μοναδικού φυσικού κάλλους. Διασχίζονται φαράγγια και σχηματίζονται νερόλακκους και μικρές λίμνες. Τέλος, φιλοξενούν ένα πολυσύνθετο οικοσύστημα προστατευμένο, μάλιστα, από το Δίκτυο Natura 2000.
Νερόμυλος
Αποτελεί το πρώτο αξιοθέατο που συναντά κανείς στο Σούλι. Πρόκειται για μία ειδυλλιακή τοποθεσία που σε συνδυασμό με το ποτάμι που περνά εκεί αλλά και το γραφικό τοπίο καθιστούν τους μύλους Σουλίου μοναδικό αξιοθέατο. Σύμφωνα με την παράδοση, ο παλιός νερόμυλος που βρίσκεται εκεί χρησιμοποιούνταν από τους Σουλιώτες για να αλέθουν τα σιτηρά τους με τα νερά να πέφτουν στο ποτάμι από ύψος 15 μέτρων. Πίσω από τον παλιό νερόμυλο πηγάζουν τα νερά του ρέματος τα οποία στην συνέχεια καταλήγουν στον Αχέροντα. Πλέον, ο νερόμυλος του Σουλίου είναι ερειπωμένος.
Τα πηγάδια
Τα 67 αρχαία πηγάδια βρίσκονται στο κέντρο της περιοχής του Σουλίου. Ήταν το μοναδικό μέσο άρδευσης τους αφού η περιοχή θεωρείται άνυδρη. Ο συνολικός αριθμός των πηγαδιών φτάνει τα 400, καθώς κάθε φαμίλια Σουλιωτών είχε το δικό της πηγάδι. Συνδέονται υπογείως με κεραμικές σωληνώσεις, ενώ γέμιζαν νερό από μία μεγάλη γούρνα, φυσική δεξαμενή νερού, που βρίσκεται σε ένα από τα ψηλότερα σημεία. Σύμφωνα με μαρτυρίες, που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, οι Σουλιώτες κατά τις επιχειρήσεις του 1792, όταν οι Τουρκαλβανοί πλησίασαν την περιοχή τους, τα αχρήστευσαν ρίχνοντας ασβέστη σε πολλά πηγάδια για να τους στερήσουν το νερό.
Κάστρο Κιάφας
Η Κιάφα υπήρξε ένα από τα θρυλικά και ηρωικά καστροχώρια των Σουλιωτών επί Τουρκοκρατίας και μέχρι την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Βρίσκεται σε υψόμετρο 460 μ., απέναντι από το Κούγκι και μεταξύ του Αβαρίκου και της Σαμωνίδας. Στην ιδιαίτερα δύσβατη αυτή περιοχή και επί απόκρημνων υψωμάτων δημιουργήθηκαν το Σούλι, ή Κακοσούλι,, η Κιάφα, το Αβαρίκο και η Σαμωνίδα που απετέλεσαν το αρχικό σουλιώτικο τεράκωμο που με τις οχυρώσεις του δέσποζε στη συνέχεια της συμπολιτείας. αναδείχθηκε σε πανελλήνιο σύμβολο ανδρείας, ηρωισμού και αντίστασης της ακαταμάχητης «σουλιώτικης ψυχής», ενώ σε όλες τις εκστρατείες η Κιάφα απετέλεσε τον αντικειμενικό στόχο των Οθωμανών ανεπιτυχώς.
Οι πηγές του Αχέροντα ποταμού είναι αναγνωρισμένη διεθνώς σαν περιχή ιδιαίτερου φυσικού κάλους και βρίσκονται στα βουνά του Σουλίου, σε υψόμετρο 1.600 μέτρων. Γύρω τους υπάρχουν τοπία μοναδικού φυσικού κάλλους. Διασχίζονται φαράγγια και σχηματίζονται νερόλακκους και μικρές λίμνες. Τέλος, φιλοξενούν ένα πολυσύνθετο οικοσύστημα προστατευμένο, μάλιστα, από το Δίκτυο Natura 2000.
Νερόμυλος
Αποτελεί το πρώτο αξιοθέατο που συναντά κανείς στο Σούλι. Πρόκειται για μία ειδυλλιακή τοποθεσία που σε συνδυασμό με το ποτάμι που περνά εκεί αλλά και το γραφικό τοπίο καθιστούν τους μύλους Σουλίου μοναδικό αξιοθέατο. Σύμφωνα με την παράδοση, ο παλιός νερόμυλος που βρίσκεται εκεί χρησιμοποιούνταν από τους Σουλιώτες για να αλέθουν τα σιτηρά τους με τα νερά να πέφτουν στο ποτάμι από ύψος 15 μέτρων. Πίσω από τον παλιό νερόμυλο πηγάζουν τα νερά του ρέματος τα οποία στην συνέχεια καταλήγουν στον Αχέροντα. Πλέον, ο νερόμυλος του Σουλίου είναι ερειπωμένος.
Τα πηγάδια
Τα 67 αρχαία πηγάδια βρίσκονται στο κέντρο της περιοχής του Σουλίου. Ήταν το μοναδικό μέσο άρδευσης τους αφού η περιοχή θεωρείται άνυδρη. Ο συνολικός αριθμός των πηγαδιών φτάνει τα 400, καθώς κάθε φαμίλια Σουλιωτών είχε το δικό της πηγάδι. Συνδέονται υπογείως με κεραμικές σωληνώσεις, ενώ γέμιζαν νερό από μία μεγάλη γούρνα, φυσική δεξαμενή νερού, που βρίσκεται σε ένα από τα ψηλότερα σημεία. Σύμφωνα με μαρτυρίες, που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, οι Σουλιώτες κατά τις επιχειρήσεις του 1792, όταν οι Τουρκαλβανοί πλησίασαν την περιοχή τους, τα αχρήστευσαν ρίχνοντας ασβέστη σε πολλά πηγάδια για να τους στερήσουν το νερό.
Κάστρο Κιάφας
Η Κιάφα υπήρξε ένα από τα θρυλικά και ηρωικά καστροχώρια των Σουλιωτών επί Τουρκοκρατίας και μέχρι την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Βρίσκεται σε υψόμετρο 460 μ., απέναντι από το Κούγκι και μεταξύ του Αβαρίκου και της Σαμωνίδας. Στην ιδιαίτερα δύσβατη αυτή περιοχή και επί απόκρημνων υψωμάτων δημιουργήθηκαν το Σούλι, ή Κακοσούλι,, η Κιάφα, το Αβαρίκο και η Σαμωνίδα που απετέλεσαν το αρχικό σουλιώτικο τεράκωμο που με τις οχυρώσεις του δέσποζε στη συνέχεια της συμπολιτείας. αναδείχθηκε σε πανελλήνιο σύμβολο ανδρείας, ηρωισμού και αντίστασης της ακαταμάχητης «σουλιώτικης ψυχής», ενώ σε όλες τις εκστρατείες η Κιάφα απετέλεσε τον αντικειμενικό στόχο των Οθωμανών ανεπιτυχώς.
Κάστρο Αγίου Δονάτου
Το κάστρο βρίσκεται στην πόλη Παραμυθιά. Η ονομασία του οφείλεται στον πολιούχο της περιοχής. Οι τοίχοι του κάστρου κατασκευάστηκαν σε 3 διαφορετικές περιόδους. Εκεί δημιουργήθηκε η ρωμαϊκή αποικία Φωτίκη το 167 π.Χ. και υπήρξε η αιτία που δημιουργήθηκαν κι άλλες ρωμαϊκές αποικίες στη Ήπειρο. Η κεντρική είσοδος του κάστρου έχει καταστραφεί, ενώ στο εσωτερικό του υπάρχουν ερείπια κτιρίων από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Σήμερα σώζεται μόνο ένα μέρος από το δυτικό τείχος και τον δυτικό Πύργο στην κορυφή πάνω από την πόλη.
Ναός Αγίου Δονάτου
Συναντάται περίπου 500 μέτρα από το χωριό Σούλι. Χτισμένο το 1793 είναι αφιερωμένο στον Άγιο Δονάτο, πολιούχο της περιοχής. Το εκκλησάκι καταστράφηκε και μετατράπηκε σε στέρνα κατά την εποχή των πολέμων μεταξύ του Αλή Πασά και των Σουλιωτών ενώ αναστηλώθηκε το 1840.
Λίμνη στο λιβάδι Σουλίου
Δεσπόζει σε υψόμετρο περίπου 1100 μέτρων, κάτω από το βουνό της Βριτζάχας, μεταξύ των χωριών της Λάκας Σουλίου του Ν. Ιωαννίνων και των χωριών του Σουλίου του Ν. Θεσπρωτίας. Εκεί κάποτε οι κάτοικοι σπέρνανε τα χωράφια χρησιμοποιώντας και άλογα στις αγροτικές τους εργασίες. Όμως, στη δεκαετία του ’60, τα χωράφια εγκαταλείφθηκαν. Σήμερα υπολογίζονται να διασώζονται πάνω από 100 ζώα.
Αρχαιά Ελέα
Βρίσκεται σε φυσικά οχυρό πλάτωμα στους πρόποδες των βουνών της Παραμυθιάς και σε μέσο υψόμετρο 500 μ. Ο οικισμός της Ελέας έκτασης 105 στρεμμάτων, καταλάμβανε την κοιλάδα του Κωκυτού, η οποία εκτεινόταν από τα βορειοδυτικά της Παραμυθιάς έως τις εκβολές του Αχέροντα στον όρμο της Αμμουδιάς όπου και τοποθετείται ο «Ελέας Λιμήν» των αρχαίων συγγραφέων, το επίνειο δηλαδή της αρχαίας πόλης. Ιδρύθηκε λίγο πριν τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. και για μερικές δεκαετίες φαίνεται ότι διετέλεσε έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών. Η πόλη καταστρέφεται το 167 π.Χ. από τις ρωμαϊκές λεγεώνες του Αιμίλιου Παύλου.
Το κάστρο βρίσκεται στην πόλη Παραμυθιά. Η ονομασία του οφείλεται στον πολιούχο της περιοχής. Οι τοίχοι του κάστρου κατασκευάστηκαν σε 3 διαφορετικές περιόδους. Εκεί δημιουργήθηκε η ρωμαϊκή αποικία Φωτίκη το 167 π.Χ. και υπήρξε η αιτία που δημιουργήθηκαν κι άλλες ρωμαϊκές αποικίες στη Ήπειρο. Η κεντρική είσοδος του κάστρου έχει καταστραφεί, ενώ στο εσωτερικό του υπάρχουν ερείπια κτιρίων από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Σήμερα σώζεται μόνο ένα μέρος από το δυτικό τείχος και τον δυτικό Πύργο στην κορυφή πάνω από την πόλη.
Ναός Αγίου Δονάτου
Συναντάται περίπου 500 μέτρα από το χωριό Σούλι. Χτισμένο το 1793 είναι αφιερωμένο στον Άγιο Δονάτο, πολιούχο της περιοχής. Το εκκλησάκι καταστράφηκε και μετατράπηκε σε στέρνα κατά την εποχή των πολέμων μεταξύ του Αλή Πασά και των Σουλιωτών ενώ αναστηλώθηκε το 1840.
Λίμνη στο λιβάδι Σουλίου
Δεσπόζει σε υψόμετρο περίπου 1100 μέτρων, κάτω από το βουνό της Βριτζάχας, μεταξύ των χωριών της Λάκας Σουλίου του Ν. Ιωαννίνων και των χωριών του Σουλίου του Ν. Θεσπρωτίας. Εκεί κάποτε οι κάτοικοι σπέρνανε τα χωράφια χρησιμοποιώντας και άλογα στις αγροτικές τους εργασίες. Όμως, στη δεκαετία του ’60, τα χωράφια εγκαταλείφθηκαν. Σήμερα υπολογίζονται να διασώζονται πάνω από 100 ζώα.
Αρχαιά Ελέα
Βρίσκεται σε φυσικά οχυρό πλάτωμα στους πρόποδες των βουνών της Παραμυθιάς και σε μέσο υψόμετρο 500 μ. Ο οικισμός της Ελέας έκτασης 105 στρεμμάτων, καταλάμβανε την κοιλάδα του Κωκυτού, η οποία εκτεινόταν από τα βορειοδυτικά της Παραμυθιάς έως τις εκβολές του Αχέροντα στον όρμο της Αμμουδιάς όπου και τοποθετείται ο «Ελέας Λιμήν» των αρχαίων συγγραφέων, το επίνειο δηλαδή της αρχαίας πόλης. Ιδρύθηκε λίγο πριν τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. και για μερικές δεκαετίες φαίνεται ότι διετέλεσε έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών. Η πόλη καταστρέφεται το 167 π.Χ. από τις ρωμαϊκές λεγεώνες του Αιμίλιου Παύλου.
Δάσος Ελάτων
Γύρω από το χωριό Ελαταριά βρίσκεται το μεγαλύτερο και ομορφότερο δάσος ελάτων της Θεσπρωτίας, σε μία παρθένα περιοχή, όπου οδηγεί ένας χωματόδρομος καλής βατότητας που ξεκινάει από τη Σαλονίκη.
Ταφικό ηρώο στα «Μάρμαρα» Ζερβοχωρίου
Ο λόγος για ένα σχεδόν τετράγωνο κτήριο, με πρόσοψη προς τα ΒΑ, χτισμένο με ασβεστολιθικούς γωνιόλιθους μεγάλων διαστάσεων. Σώζεται σε καλή κατάσταση ο ορθοστάτης του τοίχου της πρόσοψης και των δύο πλευρών του κτιρίου, ενώ η πίσω όψη του διατηρείται μόνο στο ύψος της ευθυντηρίας. Μεταξύ των δύο προβόλων της ΒΔ πλευράς του ηρώου εντοπίστηκε συλημένος κιβωτιόσχημος τάφος. Στο εσωτερικό του βρέθηκαν τα διαταραγμένα οστά δύο σκελετών και περισυνελήγησαν διάφορα μικροαντικείμενα. Απέναντι ακριβώς από τον εν λόγω τάφο εντοπίστηκε το δάπεδο υπέργειας κατασκευής που λειτουργούσε πιθανόν ως «τράπεζα προσφορών».
Κούγκι
Πρόκειται για έναν ιστορικό οχυρό χώρο στον οποίο βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Σύμφωνα με την παράδοση, ο καλόγερος Σαμουήλ είχε χτίσει το εκκλησάκι το 1793. Ο ίδιος μαζί με άλλους πέντε Σουλιώτες προέβαλε ηρωική αντίσταση και αυτοθυσία, καθώς παρέμεινε στον χώρο ενώ οι υπόλοιποι Σουλιώτες είχαν αποχώρησει ύστερα από συνθηκολόγηση με τον Αλή Πασά. Έτσι, στις 16 Δεκεμβρίου του 1803 αυτοπυρπολήθηκαν στην πυριτιδαποθήκη του οχυρού, ώστε να μην πέσουν στα χέρια του στρατού του Αλή Πασά τα τρόφιμα και τα πολεμοφόδια. Μετά την πτώση του Σουλίου ο Αλή Πασάς έκτισε στο Κούγκι θερινή έπαυλη και την επάνδρωσε μέχρι το 1820 που οι ξεριζωμένοι Σουλιώτες επέστρεψαν περήφανα.
Σπήλαιο Αγίου Αρσένιου
O Άγιος Αρσένιος Χρυσαυγής αποτελεί ένα εκκλησάκι κυριολεκτικά χτισμένο μέσα σε σπήλαιο, στις πλαγιές του όρους Γκορίλα Παραμυθιάς, σε υψόμετρο 1200 μέτρων. Η ομορφιά του άγριου τοπίου μαγεύει και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη. Το εκκλησάκι που είναι αφιερωμένο σε αυτόν, στεγάζεται δεξιά του σπηλαίου όπως το βλέπουμε από το εξωτερικό και χωρίζεται από σιδερένια πόρτα από το ξύλινο μπαλκόνι του! Λέγεται ότι ο ίδιος ο Άγιος Αρσένιος ασκήτεψε παλαιότερα εδώ και έτσι κάθε χρόνο αρχές Μαΐου που είναι η εορτή του, ανεβαίνει παπάς με πλήθος πιστών για την τέλεση λειτουργίας.
Γύρω από το χωριό Ελαταριά βρίσκεται το μεγαλύτερο και ομορφότερο δάσος ελάτων της Θεσπρωτίας, σε μία παρθένα περιοχή, όπου οδηγεί ένας χωματόδρομος καλής βατότητας που ξεκινάει από τη Σαλονίκη.
Ταφικό ηρώο στα «Μάρμαρα» Ζερβοχωρίου
Ο λόγος για ένα σχεδόν τετράγωνο κτήριο, με πρόσοψη προς τα ΒΑ, χτισμένο με ασβεστολιθικούς γωνιόλιθους μεγάλων διαστάσεων. Σώζεται σε καλή κατάσταση ο ορθοστάτης του τοίχου της πρόσοψης και των δύο πλευρών του κτιρίου, ενώ η πίσω όψη του διατηρείται μόνο στο ύψος της ευθυντηρίας. Μεταξύ των δύο προβόλων της ΒΔ πλευράς του ηρώου εντοπίστηκε συλημένος κιβωτιόσχημος τάφος. Στο εσωτερικό του βρέθηκαν τα διαταραγμένα οστά δύο σκελετών και περισυνελήγησαν διάφορα μικροαντικείμενα. Απέναντι ακριβώς από τον εν λόγω τάφο εντοπίστηκε το δάπεδο υπέργειας κατασκευής που λειτουργούσε πιθανόν ως «τράπεζα προσφορών».
Κούγκι
Πρόκειται για έναν ιστορικό οχυρό χώρο στον οποίο βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Σύμφωνα με την παράδοση, ο καλόγερος Σαμουήλ είχε χτίσει το εκκλησάκι το 1793. Ο ίδιος μαζί με άλλους πέντε Σουλιώτες προέβαλε ηρωική αντίσταση και αυτοθυσία, καθώς παρέμεινε στον χώρο ενώ οι υπόλοιποι Σουλιώτες είχαν αποχώρησει ύστερα από συνθηκολόγηση με τον Αλή Πασά. Έτσι, στις 16 Δεκεμβρίου του 1803 αυτοπυρπολήθηκαν στην πυριτιδαποθήκη του οχυρού, ώστε να μην πέσουν στα χέρια του στρατού του Αλή Πασά τα τρόφιμα και τα πολεμοφόδια. Μετά την πτώση του Σουλίου ο Αλή Πασάς έκτισε στο Κούγκι θερινή έπαυλη και την επάνδρωσε μέχρι το 1820 που οι ξεριζωμένοι Σουλιώτες επέστρεψαν περήφανα.
Σπήλαιο Αγίου Αρσένιου
O Άγιος Αρσένιος Χρυσαυγής αποτελεί ένα εκκλησάκι κυριολεκτικά χτισμένο μέσα σε σπήλαιο, στις πλαγιές του όρους Γκορίλα Παραμυθιάς, σε υψόμετρο 1200 μέτρων. Η ομορφιά του άγριου τοπίου μαγεύει και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη. Το εκκλησάκι που είναι αφιερωμένο σε αυτόν, στεγάζεται δεξιά του σπηλαίου όπως το βλέπουμε από το εξωτερικό και χωρίζεται από σιδερένια πόρτα από το ξύλινο μπαλκόνι του! Λέγεται ότι ο ίδιος ο Άγιος Αρσένιος ασκήτεψε παλαιότερα εδώ και έτσι κάθε χρόνο αρχές Μαΐου που είναι η εορτή του, ανεβαίνει παπάς με πλήθος πιστών για την τέλεση λειτουργίας.
