της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Με τη μοναδική φυσική ομορφιά και η παραδοσιακή αρχιτεκτονική του, το Ζαγόρι είναι από τις πιο αυστηρά προστατευόμενες περιοχές της Ελλάδας. Υπάγεται στην Ελληνική νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και στους κανονισμούς της UNESCO και του NATURA 2000.
Αρχαίος οικισμός Βίτσας Ζαγορίου
Βρίσκεται στη θέση Γενίτσαρη. Περιλαμβάνει μολοσσικό οικισμό και δύο νεκροταφεία, το ένα προς το βόρειο και το άλλο προς το νότιο
τμήμα του οικισμού. Κατοικήθηκε από τον 9ο ως το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. και οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως πολλά σημαντικά στοιχεία για τη ζωή, τον πολιτισμό καθώς και τα έθιμα των Μολοσσών. Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό των νεκροταφείων είναι η επαλληλία των τάφων και η ποικιλία στον τρόπο κατασκευής τους, ανάλογα με τη σύσταση του εδάφους. Σημειωτέον, καμία καύση νεκρών δε διαπιστώθηκε στα 500 αυτά χρόνια που κατοικούσαν στην περιοχή οι Μολοσσοί, γεγονός που συμφωνεί απόλυτα με το έθιμο του ενταφιασμού που κυριαρχεί στη Βίτσα.
Κλειδί
H προϊστορική αυτή θέση της ανώτερης Παλαιολιθικής εποχής βρίσκεται
σε βραχοσκεπή στο κατώτερο τμήμα της χαράδρας του Βοϊδομάτη, σε
υψόμετρο 500 μέτρων. Η παρουσία του ανθρώπου στη θέση αυτή χρονολογείται γύρω στο 14.000 π.Χ.. Οι αρχαιολόγοι έχουν συλλέξει ένα μεγάλο αριθμό ευρημάτων από τη βραχοσκεπή αλλά και λιθοτεχνίες από πυριτόλιθο, που πιθανόν προέρχεται από τις όχθες του Βοϊδομάτη. Το πιο ενδιαφέρον είναι η παρουσία μεγάλης εστίας στο βαθύτερο σημείο της βραχοσκεπής, η οποία προφανώς αποτελούσε το επίκεντρο των δραστηριοτήτων που διαδραματίζονταν στο Κλειδί και κατά κάποιο τρόπο δίνει κάποια στοιχεία για τη χρήση της προϊστορικής αυτής θέσης.
Σπήλαιο Προβατίνας
Η είσοδός του βρίσκεται ανάμεσα από τους πύργους της Αστράκας, πάνω από το Μικρό Πάπιγκο. Με βάθος 408 m, είναι μία από τις μεγαλύτερες κάθετες βάραθρα του κόσμου. Η δημιουργία του οφείλεται στη συνδυασμένη δράση νερού και πάγου. Είναι σημαντικό ότι σε βάθος 180 μ υπάρχει ένα μικρό πατάρι με πάγους, που δε λιώνουν ποτέ. Υπάρχει και μια μοναδική αίθουσα με μια μικρή λίμνη και αναμνηστικές πλάκες από ελληνικές και ξένες αποστολές που κοσμούν τους τοίχους. Το χάσμα ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά από Άγγλους σπηλαιολόγους το 1965. Ο πρώτος που δοκίμασε να κατέβει με ανεμόσκαλες ο Άγγλος Jim Eyre (το 1966), ο οποίος έφτασε σε βάθος 156 m όπου οι ανεμόσκαλες είχαν τελειώσει.
Πέτρινο Δάσος
Κοντά στο Μονοδένδρι βρίσκεται το Πέτρινο Δάσος, σημαντικός γεώτοπος με τουριστική και εκπαιδευτική σημασία. Ασβεστολιθικές πλάκες στοιβαγμένες η μία πάνω στην άλλη, σχηματίζουν ένα σπάνιο φαινόμενο, που θα συναντήσετε σε ελάχιστα μέρη του κόσμου! Κατά τους ανοιξιάτικους μήνες το μεγαλύτερο τμήμα του καλύπτεται από πράσινο, ενώ το φθινόπωρο/χειμώνα καταλαβαίνουμε τη μορφολογία του. Τέλος, η περιοχή είναι γεμάτη με «βιολογικές» νάρκες, λόγω της διέλευσης πολλών οικόσιτων ζώων!
Σκάλα Βραδέτου
Στο ιλιγγιώδες υψόµετρο των 1.340 µ. το οµώνυµο χωριό είναι γνωστό για τη Σκάλα του, η πλέον επιµήκης από τις 4 που σώζονται. Ο λόγος για ένα καλντερίµι 1.200 σκαλοπατιών που σμιλεύτηκε από ντόπια πέτρα και µέχρι το 1970 ήταν η µοναδική δίοδος επικοινωνίας µεταξύ του χωριού και του γειτονικού Καπέσοβου.
Βρίσκεται στη θέση Γενίτσαρη. Περιλαμβάνει μολοσσικό οικισμό και δύο νεκροταφεία, το ένα προς το βόρειο και το άλλο προς το νότιο
τμήμα του οικισμού. Κατοικήθηκε από τον 9ο ως το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. και οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως πολλά σημαντικά στοιχεία για τη ζωή, τον πολιτισμό καθώς και τα έθιμα των Μολοσσών. Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό των νεκροταφείων είναι η επαλληλία των τάφων και η ποικιλία στον τρόπο κατασκευής τους, ανάλογα με τη σύσταση του εδάφους. Σημειωτέον, καμία καύση νεκρών δε διαπιστώθηκε στα 500 αυτά χρόνια που κατοικούσαν στην περιοχή οι Μολοσσοί, γεγονός που συμφωνεί απόλυτα με το έθιμο του ενταφιασμού που κυριαρχεί στη Βίτσα.
Κλειδί
H προϊστορική αυτή θέση της ανώτερης Παλαιολιθικής εποχής βρίσκεται
σε βραχοσκεπή στο κατώτερο τμήμα της χαράδρας του Βοϊδομάτη, σε
υψόμετρο 500 μέτρων. Η παρουσία του ανθρώπου στη θέση αυτή χρονολογείται γύρω στο 14.000 π.Χ.. Οι αρχαιολόγοι έχουν συλλέξει ένα μεγάλο αριθμό ευρημάτων από τη βραχοσκεπή αλλά και λιθοτεχνίες από πυριτόλιθο, που πιθανόν προέρχεται από τις όχθες του Βοϊδομάτη. Το πιο ενδιαφέρον είναι η παρουσία μεγάλης εστίας στο βαθύτερο σημείο της βραχοσκεπής, η οποία προφανώς αποτελούσε το επίκεντρο των δραστηριοτήτων που διαδραματίζονταν στο Κλειδί και κατά κάποιο τρόπο δίνει κάποια στοιχεία για τη χρήση της προϊστορικής αυτής θέσης.
Σπήλαιο Προβατίνας
Η είσοδός του βρίσκεται ανάμεσα από τους πύργους της Αστράκας, πάνω από το Μικρό Πάπιγκο. Με βάθος 408 m, είναι μία από τις μεγαλύτερες κάθετες βάραθρα του κόσμου. Η δημιουργία του οφείλεται στη συνδυασμένη δράση νερού και πάγου. Είναι σημαντικό ότι σε βάθος 180 μ υπάρχει ένα μικρό πατάρι με πάγους, που δε λιώνουν ποτέ. Υπάρχει και μια μοναδική αίθουσα με μια μικρή λίμνη και αναμνηστικές πλάκες από ελληνικές και ξένες αποστολές που κοσμούν τους τοίχους. Το χάσμα ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά από Άγγλους σπηλαιολόγους το 1965. Ο πρώτος που δοκίμασε να κατέβει με ανεμόσκαλες ο Άγγλος Jim Eyre (το 1966), ο οποίος έφτασε σε βάθος 156 m όπου οι ανεμόσκαλες είχαν τελειώσει.
Πέτρινο Δάσος
Κοντά στο Μονοδένδρι βρίσκεται το Πέτρινο Δάσος, σημαντικός γεώτοπος με τουριστική και εκπαιδευτική σημασία. Ασβεστολιθικές πλάκες στοιβαγμένες η μία πάνω στην άλλη, σχηματίζουν ένα σπάνιο φαινόμενο, που θα συναντήσετε σε ελάχιστα μέρη του κόσμου! Κατά τους ανοιξιάτικους μήνες το μεγαλύτερο τμήμα του καλύπτεται από πράσινο, ενώ το φθινόπωρο/χειμώνα καταλαβαίνουμε τη μορφολογία του. Τέλος, η περιοχή είναι γεμάτη με «βιολογικές» νάρκες, λόγω της διέλευσης πολλών οικόσιτων ζώων!
Σκάλα Βραδέτου
Στο ιλιγγιώδες υψόµετρο των 1.340 µ. το οµώνυµο χωριό είναι γνωστό για τη Σκάλα του, η πλέον επιµήκης από τις 4 που σώζονται. Ο λόγος για ένα καλντερίµι 1.200 σκαλοπατιών που σμιλεύτηκε από ντόπια πέτρα και µέχρι το 1970 ήταν η µοναδική δίοδος επικοινωνίας µεταξύ του χωριού και του γειτονικού Καπέσοβου.
Κολυµπήθρες στο Πάπιγκο
Οι φυσικές αυτές πισίνες σαγήνευσαν µέχρι και τον Αλή Πασά, ο οποίος απολάµβανε εκεί το µπάνιο του τους καλοκαιρινούς µήνες. Είναι ένα «στένεµα» του ρέµατος Ρογκοβού, που το µετατρέπει σε µικρό φαράγγι, δηµιουργώντας µε το νερό µικρές φυσικές πισίνες.
Φαράγγι του Βίκου
Με µήκος 12 χλµ. κατέχει ρεκόρ Guinness, καθώς είναι το βαθύτερο παγκοσμίως! Μαζί µε τον ποταµό Βοϊδοµάτη συνιστά τον πυρήνα του Εθνικού Δρυµού Βίκου-Αώου. Η διάσχισή του διαρκεί 5 ώρες.
Το γεφύρι Καλογερικό Ή του Πλακίδα
Στον Βοϊδοµάτη αποτελεί ένα από τα ελάχιστα πέτρινα τρίτοξα γεφύρια. Ονοµάστηκε «Καλογερικό» γιατί µετατράπηκε από ξύλινο σε πέτρινο µε χορηγία του ηγούµενου Σεραφείµ το 1748. Η δεύτερη ονομασία του οφείλεται στο γεγονός ότι επισκευάστηκε το 1863 από τους Αλέξη και Ανδρέα Πλακίδα.
Γεφύρι του Κόκκορου
Είναι μονότοξο και απλωμένο με δύο αντηρίδες πλευρικά, καλά διατηρημένο. Παρατηρείται ένας έξυπνος ελιγμός τού μάστορα, προκειμένου να σιγουρέψει το έργο του. Για να εκμεταλλευτεί το στένεμα τού ποταμού παρακάμπτει λίγο την ευθεία τού δρόμου, χτίζοντας τα καλντερίμια που οδηγούν στην κορυφή του, παράλληλα προς την κοίτη. Πρωτοκατασκευάστηκε το 1750 με έξοδα τού Νούτσου Κοντοδήμου από το Βραδέτο για να ανακατασκευαστεί το 1768 από τον Καπεσοβίτη Νούτσο Καραμεσίνη. Παλιότερα λεγόταν και «γιοφύρι τού κυρ-Αλέξη», επειδή αργότερα ξαναεπισκευάσθηκε από τον γιο του τελευταίου Αλέξη Νούτσο. Το 1910 έπαθε σοβαρές ζημιές και τα γύρω χωριά μαζί με το τουρκικό δημόσιο ανέλαβαν την επισκευή του. Μικρό ποσό διέθεσε τότε και ο μυλωνάς Γρηγόρης Κόκκορος, από τον οποίο προέρχεται η δεύτερη ονομασία του, πιθανότατα επειδή ήταν ιδιοκτήτης τού γειτονικού μύλου και κατά καιρούς του έκανε μικροδιορθώσεις.
Μονή Ρογκοβού
Το μοναστήρι κατασκευάστηκε τον 11ο αιώνα, Ανάµεσα σε Τσεπέλοβο και Καπέσοβο, και φημίζεται για το επιχρυσωµένο ξυλόγλυπτο τέµπλο της και τις τοιχογραφίες από το 1765.
Μονή Παναγίας Σπηλιώτισσας
Χτίστηκε το 1579 µεταξύ Αρίστης και Πάπιγκου και λειτουργούσε ως καταφύγιο για τους κατοίκους επί Τουρκοκρατίας. Ξεχωρίζουν το ξυλόγλυπτο τέµπλο και τις άριστης ηπειρώτικης τεχνικής τοιχογραφίες, χαρακτηριστικά στοιχεία του 17ου αιώνα.
Μονή Αγίας Παρασκευής στο Μονοδένδρι
Αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα µοναστήρια της Ηπείρου, που χτίστηκε το 1412. Είναι ένα πραγματικό πέτρινο φρούριο µε µοναδική θέα στο χείλος του γκρεµού της Χαράδρας του Βίκου, ενώ ένα γραφικό λιθόστρωτο κατηφορικό καλντερίµι οδηγεί στην είσοδό της.
Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Λαζαρίδη
Στα φαράγγια και τα βράχια του Βίκου ευδοκιµούν πάνω από 1.240 διαφορετικά είδη σπάνιων φυτών! Σχετική έκθεση υπάρχει στο μουσείο που στεγάζεται στο σπίτι του φυσιοδίφη Κώστα Λαζαρίδη, στο χωριό Κουκούλι.
Ο ποταµός Βοϊδοµάτης
Ο ποταμός αυτός χαρακτηρίζεται ως ένας από τους καθαρότερους ποταμούς της Ευρώπης, χωρίς προβλήματα ρύπανσης. Έχει σταθερή θερµοκρασία 4°C όλο τον χρόνο και διασχίζει μία από τις ομορφότερες ορεινές τοποθεσίες τής Ελλάδας, η οποία έχει χαρακτηριστεί εθνικός δρυμός από το 1973, το φαράγγι τού Βίκου αλλά και ορισμένα από τα ομορφότερα μονότοξα, ηπειρώτικα γεφύρια. Το πιο διάσημο είναι το γεφύρι της Κλειδωνιάς στην έξοδο τής χαράδρας του Βίκου.
Οι φυσικές αυτές πισίνες σαγήνευσαν µέχρι και τον Αλή Πασά, ο οποίος απολάµβανε εκεί το µπάνιο του τους καλοκαιρινούς µήνες. Είναι ένα «στένεµα» του ρέµατος Ρογκοβού, που το µετατρέπει σε µικρό φαράγγι, δηµιουργώντας µε το νερό µικρές φυσικές πισίνες.
Φαράγγι του Βίκου
Με µήκος 12 χλµ. κατέχει ρεκόρ Guinness, καθώς είναι το βαθύτερο παγκοσμίως! Μαζί µε τον ποταµό Βοϊδοµάτη συνιστά τον πυρήνα του Εθνικού Δρυµού Βίκου-Αώου. Η διάσχισή του διαρκεί 5 ώρες.
Το γεφύρι Καλογερικό Ή του Πλακίδα
Στον Βοϊδοµάτη αποτελεί ένα από τα ελάχιστα πέτρινα τρίτοξα γεφύρια. Ονοµάστηκε «Καλογερικό» γιατί µετατράπηκε από ξύλινο σε πέτρινο µε χορηγία του ηγούµενου Σεραφείµ το 1748. Η δεύτερη ονομασία του οφείλεται στο γεγονός ότι επισκευάστηκε το 1863 από τους Αλέξη και Ανδρέα Πλακίδα.
Γεφύρι του Κόκκορου
Είναι μονότοξο και απλωμένο με δύο αντηρίδες πλευρικά, καλά διατηρημένο. Παρατηρείται ένας έξυπνος ελιγμός τού μάστορα, προκειμένου να σιγουρέψει το έργο του. Για να εκμεταλλευτεί το στένεμα τού ποταμού παρακάμπτει λίγο την ευθεία τού δρόμου, χτίζοντας τα καλντερίμια που οδηγούν στην κορυφή του, παράλληλα προς την κοίτη. Πρωτοκατασκευάστηκε το 1750 με έξοδα τού Νούτσου Κοντοδήμου από το Βραδέτο για να ανακατασκευαστεί το 1768 από τον Καπεσοβίτη Νούτσο Καραμεσίνη. Παλιότερα λεγόταν και «γιοφύρι τού κυρ-Αλέξη», επειδή αργότερα ξαναεπισκευάσθηκε από τον γιο του τελευταίου Αλέξη Νούτσο. Το 1910 έπαθε σοβαρές ζημιές και τα γύρω χωριά μαζί με το τουρκικό δημόσιο ανέλαβαν την επισκευή του. Μικρό ποσό διέθεσε τότε και ο μυλωνάς Γρηγόρης Κόκκορος, από τον οποίο προέρχεται η δεύτερη ονομασία του, πιθανότατα επειδή ήταν ιδιοκτήτης τού γειτονικού μύλου και κατά καιρούς του έκανε μικροδιορθώσεις.
Μονή Ρογκοβού
Το μοναστήρι κατασκευάστηκε τον 11ο αιώνα, Ανάµεσα σε Τσεπέλοβο και Καπέσοβο, και φημίζεται για το επιχρυσωµένο ξυλόγλυπτο τέµπλο της και τις τοιχογραφίες από το 1765.
Μονή Παναγίας Σπηλιώτισσας
Χτίστηκε το 1579 µεταξύ Αρίστης και Πάπιγκου και λειτουργούσε ως καταφύγιο για τους κατοίκους επί Τουρκοκρατίας. Ξεχωρίζουν το ξυλόγλυπτο τέµπλο και τις άριστης ηπειρώτικης τεχνικής τοιχογραφίες, χαρακτηριστικά στοιχεία του 17ου αιώνα.
Μονή Αγίας Παρασκευής στο Μονοδένδρι
Αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα µοναστήρια της Ηπείρου, που χτίστηκε το 1412. Είναι ένα πραγματικό πέτρινο φρούριο µε µοναδική θέα στο χείλος του γκρεµού της Χαράδρας του Βίκου, ενώ ένα γραφικό λιθόστρωτο κατηφορικό καλντερίµι οδηγεί στην είσοδό της.
Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Λαζαρίδη
Στα φαράγγια και τα βράχια του Βίκου ευδοκιµούν πάνω από 1.240 διαφορετικά είδη σπάνιων φυτών! Σχετική έκθεση υπάρχει στο μουσείο που στεγάζεται στο σπίτι του φυσιοδίφη Κώστα Λαζαρίδη, στο χωριό Κουκούλι.
Ο ποταµός Βοϊδοµάτης
Ο ποταμός αυτός χαρακτηρίζεται ως ένας από τους καθαρότερους ποταμούς της Ευρώπης, χωρίς προβλήματα ρύπανσης. Έχει σταθερή θερµοκρασία 4°C όλο τον χρόνο και διασχίζει μία από τις ομορφότερες ορεινές τοποθεσίες τής Ελλάδας, η οποία έχει χαρακτηριστεί εθνικός δρυμός από το 1973, το φαράγγι τού Βίκου αλλά και ορισμένα από τα ομορφότερα μονότοξα, ηπειρώτικα γεφύρια. Το πιο διάσημο είναι το γεφύρι της Κλειδωνιάς στην έξοδο τής χαράδρας του Βίκου.
Δρακόλιμνη
Ως Δρακόλιμνη αναφέρονται οι αλπικές λίμνες που σχηματίζονται κυρίως σε βουνά της Ηπείρου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 2.050 μ. στον ορεινό όγκο της Τύμφης, μεταξύ του ποταμού Αώου και του παραπόταμού του Βοϊδομάτη. Έχει ελλειψοειδές σχήμα και έκταση περίπου 5. Το τοπίο γύρω από την λίμνη, γυμνό, αλλά ταυτόχρονα εντυπωσιακό, σπάνιας ομορφιάς, με καταπληκτική πανοραμική θέα. Σύμφωνα με το μύυο, στη δρακόλιμνη της Τύμφης και στη δρακόλιμνη του Σμόλικα κατοικούσαν δύο δράκοι, οι οποίοι είχαν έχθρα μεταξύ τους και κάθε φορά που αγρίευαν εκτόξευαν πέτρες ο ένας στον άλλο. Σύμφωνα με τους ντόπιους, ο μύθος αυτός εξηγεί το γεγονός πώς οι όχθες της Δρακόλιμνης του Σμόλικα έχουν άσπρο χρώμα με διάσπαρτες μαύρες πέτρες, ενώ οι όχθες της λίμνης της Τύμφης μαύρο χρώμα με διάσπαρτες άσπρες πέτρες!
Καταρράκτες Μπάλτα ντι Στρίγκα
Ο λόγος για τρεις διαδοχικούς καταρράκτες, οι οποίοι σχηματίζουν φυσικές κολυμπήθρες (οβίρες), με τον μεγαλύτερο να φτάνει σε ύψος τα 25 μέτρα! Η πρόσβαση γίνεται από το μονοπάτι* της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου και παρόλο που η απόσταση είναι μόλις ένα χιλιόμετρο από το χωριό του Ηλιοχωρίου, οι καταρράκτες άργησαν να γίνουν ευρέως γνωστοί.
Η Πασχάλειος Σχολή
Ιδρύθηκε το 1861στο χωριό Καπέσοβο από κληροδότημα των αδελφών Πασχάλη. Σήμερα, ανάμεσα σε άλλα σπάνια έγγραφα που εκτίθενται εκεί, φυλάσσεται και ένα από τα λιγοστά αντίγραφα της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου.
Η Ριζάρειος Χειροτεχνική Σχολή
Ιδρύθηκε από την Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή και πρόκειται για μια σχολή παραδοσιακών τεχνών, όπου φοιτούν νεαρές μαθήτριες στο Μονοδένδρι. Η σχολή διαθέτει εργαστήριο παραγωγής όπου εργάζονται απόφοιτες της σχολής, καθώς και εκθετήριο όπου εκτίθενται προς πώληση τα δημιουργήματά τους. Με τις δραστηριότητες αυτές της σχολής, όχι μόνο οι παραδοσιακές τέχνες περνάνε στις νεότερες γενιές, αλλά παράλληλα δίνονται κίνητρα και ευκαιρίες επαγγελματικής αποκατάστασης σε νέους ανθρώπους που ίσως εγκατέλειπαν τον τόπο τους για να βρουν δουλειά σε κάποια πόλη.
Η Σαρακατσάνικη Στάνη
Ιδρύθηκε από την Αδελφότητα Σαρακατσαναίων Ηπείρου (ΑΣΗ) και λειτουργεί στο χωριό Σκαμνέλι. Ο λόγος για έναν εκθεσιακό χώρο που αναπαριστά με μεγάλη πιστότητα την κατοικία, τα έπιπλα, τα εργαλεία και άλλα αντικείμενα από τη ζωή των Σαρακατσαναίων.
Το Βοτανικό Μουσείο Κώστα Λαζαρίδη
Το Βοτανικό Μουσείο Κώστα Λαζαρίδη λειτουργεί στο χωριό Κουκούλι και στεγάζεται στο σπίτι του δημιουργού του Κώστα Λαζαρίδη, που με προσωπική του εργασία συγκέντρωσε δείγματα από την πλουσιότατη χλωρίδα των φαραγγιών της περιοχής. Εκεί μπορεί κανείς να δει τα φαρμακευτικά φυτά του Βίκου που οι ντόπιοι παραδοσιακοί γιατροί, οι «Βικογιατροί», χρησιμοποιούσαν για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες.
Το Λαογραφικό Μουσείο Αγάπιου Τόλη
Λειτουργεί στο χωριό Κήποι και στεγάζεται σε τρία παραδοσιακά αρχοντικά. Διαθέτει 40.000 χιλιάδες περίπου εκθέματα από την καθημερινή ζωή στα Ζαγόρια, τα οποία συνέλεξε με προσωπική του εργασία ο Αγάπιος Τόλης.
Το Ριζάρειο Εκθεσιακό Κέντρο
Στεγάζεται στο αρχοντικό Πανταζή στο Μονοδένδρι και φιλοξενεί εκθέσεις και εκδηλώσεις με θέματα που σχετίζονται με τον χώρο των Βαλκανίων.
Ως Δρακόλιμνη αναφέρονται οι αλπικές λίμνες που σχηματίζονται κυρίως σε βουνά της Ηπείρου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 2.050 μ. στον ορεινό όγκο της Τύμφης, μεταξύ του ποταμού Αώου και του παραπόταμού του Βοϊδομάτη. Έχει ελλειψοειδές σχήμα και έκταση περίπου 5. Το τοπίο γύρω από την λίμνη, γυμνό, αλλά ταυτόχρονα εντυπωσιακό, σπάνιας ομορφιάς, με καταπληκτική πανοραμική θέα. Σύμφωνα με το μύυο, στη δρακόλιμνη της Τύμφης και στη δρακόλιμνη του Σμόλικα κατοικούσαν δύο δράκοι, οι οποίοι είχαν έχθρα μεταξύ τους και κάθε φορά που αγρίευαν εκτόξευαν πέτρες ο ένας στον άλλο. Σύμφωνα με τους ντόπιους, ο μύθος αυτός εξηγεί το γεγονός πώς οι όχθες της Δρακόλιμνης του Σμόλικα έχουν άσπρο χρώμα με διάσπαρτες μαύρες πέτρες, ενώ οι όχθες της λίμνης της Τύμφης μαύρο χρώμα με διάσπαρτες άσπρες πέτρες!
Καταρράκτες Μπάλτα ντι Στρίγκα
Ο λόγος για τρεις διαδοχικούς καταρράκτες, οι οποίοι σχηματίζουν φυσικές κολυμπήθρες (οβίρες), με τον μεγαλύτερο να φτάνει σε ύψος τα 25 μέτρα! Η πρόσβαση γίνεται από το μονοπάτι* της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου και παρόλο που η απόσταση είναι μόλις ένα χιλιόμετρο από το χωριό του Ηλιοχωρίου, οι καταρράκτες άργησαν να γίνουν ευρέως γνωστοί.
Η Πασχάλειος Σχολή
Ιδρύθηκε το 1861στο χωριό Καπέσοβο από κληροδότημα των αδελφών Πασχάλη. Σήμερα, ανάμεσα σε άλλα σπάνια έγγραφα που εκτίθενται εκεί, φυλάσσεται και ένα από τα λιγοστά αντίγραφα της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου.
Η Ριζάρειος Χειροτεχνική Σχολή
Ιδρύθηκε από την Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή και πρόκειται για μια σχολή παραδοσιακών τεχνών, όπου φοιτούν νεαρές μαθήτριες στο Μονοδένδρι. Η σχολή διαθέτει εργαστήριο παραγωγής όπου εργάζονται απόφοιτες της σχολής, καθώς και εκθετήριο όπου εκτίθενται προς πώληση τα δημιουργήματά τους. Με τις δραστηριότητες αυτές της σχολής, όχι μόνο οι παραδοσιακές τέχνες περνάνε στις νεότερες γενιές, αλλά παράλληλα δίνονται κίνητρα και ευκαιρίες επαγγελματικής αποκατάστασης σε νέους ανθρώπους που ίσως εγκατέλειπαν τον τόπο τους για να βρουν δουλειά σε κάποια πόλη.
Η Σαρακατσάνικη Στάνη
Ιδρύθηκε από την Αδελφότητα Σαρακατσαναίων Ηπείρου (ΑΣΗ) και λειτουργεί στο χωριό Σκαμνέλι. Ο λόγος για έναν εκθεσιακό χώρο που αναπαριστά με μεγάλη πιστότητα την κατοικία, τα έπιπλα, τα εργαλεία και άλλα αντικείμενα από τη ζωή των Σαρακατσαναίων.
Το Βοτανικό Μουσείο Κώστα Λαζαρίδη
Το Βοτανικό Μουσείο Κώστα Λαζαρίδη λειτουργεί στο χωριό Κουκούλι και στεγάζεται στο σπίτι του δημιουργού του Κώστα Λαζαρίδη, που με προσωπική του εργασία συγκέντρωσε δείγματα από την πλουσιότατη χλωρίδα των φαραγγιών της περιοχής. Εκεί μπορεί κανείς να δει τα φαρμακευτικά φυτά του Βίκου που οι ντόπιοι παραδοσιακοί γιατροί, οι «Βικογιατροί», χρησιμοποιούσαν για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες.
Το Λαογραφικό Μουσείο Αγάπιου Τόλη
Λειτουργεί στο χωριό Κήποι και στεγάζεται σε τρία παραδοσιακά αρχοντικά. Διαθέτει 40.000 χιλιάδες περίπου εκθέματα από την καθημερινή ζωή στα Ζαγόρια, τα οποία συνέλεξε με προσωπική του εργασία ο Αγάπιος Τόλης.
Το Ριζάρειο Εκθεσιακό Κέντρο
Στεγάζεται στο αρχοντικό Πανταζή στο Μονοδένδρι και φιλοξενεί εκθέσεις και εκδηλώσεις με θέματα που σχετίζονται με τον χώρο των Βαλκανίων.
