της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Το ηρωϊκό Σούλι είναι ιστορική και γεωγραφική περιοχή της Κεντρικής Ηπείρου και απαρτίζεται ένα σύνολο χωριών, τα Σουλιωτοχώρια. Η ιστορία του Σουλίου ξεκινά τόν 15ο αιώνα, όταν ολόκληρη η Ήπειρος υποδουλώθηκε στούς Τούρκους και είναι ταυτόχρονα έμβλημα, μύθος και πραγματικότητα.
Ονομασία
Υπάρχουν πολλές θεωρίες σχετικά με την προέλευση του ονόματος της περιοχής. Σύμφωνα με τον Χριστόφορο Περραιβό, αναφέρει ότι το όνομα αποδίδεται σε κάποιον Σούλη ή Σούλιου που φονεύτηκε στην περιοχή, η οποία είναι χώρος εγκατάστασης των φυγάδων από τον τούρκικο ζυγό. Ο ποιητής Aνδρέας Kάλβος, στην ωδή του «Eις Σούλι» πιστεύει ότι οι Σουλιώτες είναι απόγονοι των Σελλών και ονομάζει την περιοχή «Σελλαΐδα» εξ ου και το όνομα «Σούλι». Την ίδια άποψη υποστηρίζει και ο ιστορικός Kων/νος Πανταζής. Ο Βασίλειος Μπόλωσης, που ήταν μόνιμος κάτοικος της περιοχής, αναφέρει στο μικρό ιστορικό του δοκίμιο ότι: «Κάποιος στο Μαργαρίτη είχε κάνει έγκλημα και πήρε την οικογένειά του και ανέβηκε στα μέρη ετούτα φοβούμενος τους Τούρκους στο Μαργαρίτι. Αυτός ονομάζονταν Σούλης και από το όνομά του, πήρε η περιοχή το όνομα «Σούλι». Αυτό είχε γίνει, όπως μου έλεγαν το έτος 1550 περίπου?». Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης ετυμολογεί το Σούλι από το αλβανικό suli, που σημαίνει αιχμηρή κορυφή (βουνού). Κατά μια άλλη άποψη η λέξη Σούλι προέρχεται από την αλβανική λέξη shul, που μεταξύ άλλων σημαίνει πάσσαλος, δοκάρι, κορυφή, λόφος, δάνειο από το σλαβικό šulƄ (=κούτσουρο, κορμός, όπως το νοτιοσλαβικό šulj), ή σχετικό με το σλαβικό sulica (λόγχη), ή με το λατινικό insubulum (άξονας αργαλειού). Τέλος, μια άλλη εκδοχή είναι ότι η λέξη «Σούλι» στα σλαβικά σημαίνει σκοπιά, ή ότι, οι πρώτοι κάτοικοι του Σουλίου ήταν Aλβανόφωνοι και πως η λέξη «Σούλι» είναι αλβανική και σημαίνει δοκάρι.
Μυθολογία
Η περιοχή είναι χτισμένη αμφιθεατρικά και τα τελευταία της σπίτια βρίσκονται στην πλαγιά κάτω από το Κάστρο του Αϊ – Δονάτου. Στα πόδια της ρέει ο γνωστός από τη μυθολογία ποταμός Κωκυτός, που σχηματίστηκε – κατά τη μυθολογία – από τα δάκρυα των συγγενών των νεκρών που έπαιρνε ο χάροντας και οδηγούσε με τη βάρκα του – μέσω της Αχερουσίας λίμνης στον κάτω κόσμο.
Υπάρχουν πολλές θεωρίες σχετικά με την προέλευση του ονόματος της περιοχής. Σύμφωνα με τον Χριστόφορο Περραιβό, αναφέρει ότι το όνομα αποδίδεται σε κάποιον Σούλη ή Σούλιου που φονεύτηκε στην περιοχή, η οποία είναι χώρος εγκατάστασης των φυγάδων από τον τούρκικο ζυγό. Ο ποιητής Aνδρέας Kάλβος, στην ωδή του «Eις Σούλι» πιστεύει ότι οι Σουλιώτες είναι απόγονοι των Σελλών και ονομάζει την περιοχή «Σελλαΐδα» εξ ου και το όνομα «Σούλι». Την ίδια άποψη υποστηρίζει και ο ιστορικός Kων/νος Πανταζής. Ο Βασίλειος Μπόλωσης, που ήταν μόνιμος κάτοικος της περιοχής, αναφέρει στο μικρό ιστορικό του δοκίμιο ότι: «Κάποιος στο Μαργαρίτη είχε κάνει έγκλημα και πήρε την οικογένειά του και ανέβηκε στα μέρη ετούτα φοβούμενος τους Τούρκους στο Μαργαρίτι. Αυτός ονομάζονταν Σούλης και από το όνομά του, πήρε η περιοχή το όνομα «Σούλι». Αυτό είχε γίνει, όπως μου έλεγαν το έτος 1550 περίπου?». Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης ετυμολογεί το Σούλι από το αλβανικό suli, που σημαίνει αιχμηρή κορυφή (βουνού). Κατά μια άλλη άποψη η λέξη Σούλι προέρχεται από την αλβανική λέξη shul, που μεταξύ άλλων σημαίνει πάσσαλος, δοκάρι, κορυφή, λόφος, δάνειο από το σλαβικό šulƄ (=κούτσουρο, κορμός, όπως το νοτιοσλαβικό šulj), ή σχετικό με το σλαβικό sulica (λόγχη), ή με το λατινικό insubulum (άξονας αργαλειού). Τέλος, μια άλλη εκδοχή είναι ότι η λέξη «Σούλι» στα σλαβικά σημαίνει σκοπιά, ή ότι, οι πρώτοι κάτοικοι του Σουλίου ήταν Aλβανόφωνοι και πως η λέξη «Σούλι» είναι αλβανική και σημαίνει δοκάρι.
Μυθολογία
Η περιοχή είναι χτισμένη αμφιθεατρικά και τα τελευταία της σπίτια βρίσκονται στην πλαγιά κάτω από το Κάστρο του Αϊ – Δονάτου. Στα πόδια της ρέει ο γνωστός από τη μυθολογία ποταμός Κωκυτός, που σχηματίστηκε – κατά τη μυθολογία – από τα δάκρυα των συγγενών των νεκρών που έπαιρνε ο χάροντας και οδηγούσε με τη βάρκα του – μέσω της Αχερουσίας λίμνης στον κάτω κόσμο.
Αρχαιότητα
Ο αρχαίος οικισμός του χώρου της σημερινής πόλης τοποθετείται στην εποχή του χαλκού (2.500 – 11ος π.Χ. αιώνας). Ο χώρος αυτός απλώνεται ανάμεσα στο αρχαίο Κάστρο του «Γαλατά» Δυτικά και καταλήγει στο πολυγωνικό τείχος στο νότιο άκρο της πόλης, στην προϊστορική θέση «Σαρδάκια». οι πρώτοι κάτοικοι που εγκαταστάθηκαν στην απρόσιτη ορεινή αυτή περιοχή δημιούργησαν στη σειρά τέσσερα χωριά, το Σούλι, τη Σαμονίβα, την Κιάφα και το Αβαρίκο. Αργότερα, με την αύξηση του πληθυσμού , συγκροτήθηκε η «Συμπολιτεία του Σουλίου» που αποτελούνταν από τα 11 Σουλιωτοχώρια.
Τουρκοκρατία
Οι Τούρκοι προσπαθούσαν μάταια για καιρό να υποτάξουν τους Σουλιώτες. Το Σούλι, απέχοντας 20 χιλιόμετρα από τη θάλασσα, μπορούσε να προμηθεύεται χρήματα, όπλα και πυρομαχικά, τα οποία έστελναν από τα Επτάνησα οι ξένες δυνάμεις κάθε φορά που συγκρούονταν με τηνΥψηλή Πύλη. Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, το 1449 οι Τούρκοι κατάφεραν τελικά να υποτάξουν την Άρτα και καταλύθηκε το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Τότε, εγκαταστάθηκαν οριστικά στη Θεσπρωτία. Τελικά οι Τούρκοι κατάφεραν να κατακτήσουν το ανυπότακτο Σούλι το 1803, μετά από πολλές προσπάθειες. Κατέλαβαν τον οχυρό λόφο Κούγκι, όμως ο καλόγερος Σαμουήλ, που τον κρατούσε ελεύθερο ως την τελευταία στιγμή, ανατινάχθηκε μαζί τους. Τότε κάποιοι Σουλιώτες έσπασαν τον κλοιό των Τούρκων με έφοδο και πέρασαν τελικά στην Κέρκυρα, ενώ οι υπόλοιποι συνθηκολόγησαν, αφού τους υποσχέθηκαν ότι θα εγκαταλείψουν με ασφάλεια το Σούλι και θα καταφύγουν με τα όπλα τους στην Πρέβεζα.
Οι Σουλιώτες στα Επτάνησα υπηρέτησαν αρχικά τους Ρώσους και στη συνέχεια τους Γάλλους κυρίαρχους. Βρίσκονταν για καιρό σε επαφή με τους Ρώσους, με σκοπό να οργανώσουν από κοινού επανάσταση εναντίον των Οθωμανών Τούρκων. Τον Απρίλιο του 1790 μια αντιπροσωπεία από τους Σουλιώτες έγινε δεκτή από την Αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη και ζήτησε τη βοήθειά της για να απελευθερωθούν, όπως έλεγαν, οι απόγονοι «των αρχαίων Αθηναίων και Λακεδαιμονίων». Η τσαρίνα υποσχέθηκε να προσφέρει τη βοήθειά της, ωστόσο οι υποσχέσεις της δεν πραγματοποιήθηκαν στο βαθμό που οι Έλληνες περίμεναν. Το 1820, λίγο πριν τη Μεγάλη Επανάσταση, κλήθηκαν από τους Τούρκους να κατοικήσουν μόνιμα στο Σούλι, με τον όρο να βοηθήσουν το Σουλτάνο να εξοντώσει τον Αλή Πασά, με τον οποίο βρισκόταν σε πόλεμο. Οι Σουλιώτες συμφώνησαν και επέστρεψαν στα χωριά τους, αποκρούοντας με επιτυχία τους στρατιώτες του Αλή Πασά που έρχονταν εναντίον τους. Το 1822, όμως, έμειναν αβοήθητοι. Καταπονημένοι, εγκατέλειψαν οριστικά το Σούλι και διασκορπίσθηκαν στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο.
Ο αρχαίος οικισμός του χώρου της σημερινής πόλης τοποθετείται στην εποχή του χαλκού (2.500 – 11ος π.Χ. αιώνας). Ο χώρος αυτός απλώνεται ανάμεσα στο αρχαίο Κάστρο του «Γαλατά» Δυτικά και καταλήγει στο πολυγωνικό τείχος στο νότιο άκρο της πόλης, στην προϊστορική θέση «Σαρδάκια». οι πρώτοι κάτοικοι που εγκαταστάθηκαν στην απρόσιτη ορεινή αυτή περιοχή δημιούργησαν στη σειρά τέσσερα χωριά, το Σούλι, τη Σαμονίβα, την Κιάφα και το Αβαρίκο. Αργότερα, με την αύξηση του πληθυσμού , συγκροτήθηκε η «Συμπολιτεία του Σουλίου» που αποτελούνταν από τα 11 Σουλιωτοχώρια.
Τουρκοκρατία
Οι Τούρκοι προσπαθούσαν μάταια για καιρό να υποτάξουν τους Σουλιώτες. Το Σούλι, απέχοντας 20 χιλιόμετρα από τη θάλασσα, μπορούσε να προμηθεύεται χρήματα, όπλα και πυρομαχικά, τα οποία έστελναν από τα Επτάνησα οι ξένες δυνάμεις κάθε φορά που συγκρούονταν με τηνΥψηλή Πύλη. Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, το 1449 οι Τούρκοι κατάφεραν τελικά να υποτάξουν την Άρτα και καταλύθηκε το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Τότε, εγκαταστάθηκαν οριστικά στη Θεσπρωτία. Τελικά οι Τούρκοι κατάφεραν να κατακτήσουν το ανυπότακτο Σούλι το 1803, μετά από πολλές προσπάθειες. Κατέλαβαν τον οχυρό λόφο Κούγκι, όμως ο καλόγερος Σαμουήλ, που τον κρατούσε ελεύθερο ως την τελευταία στιγμή, ανατινάχθηκε μαζί τους. Τότε κάποιοι Σουλιώτες έσπασαν τον κλοιό των Τούρκων με έφοδο και πέρασαν τελικά στην Κέρκυρα, ενώ οι υπόλοιποι συνθηκολόγησαν, αφού τους υποσχέθηκαν ότι θα εγκαταλείψουν με ασφάλεια το Σούλι και θα καταφύγουν με τα όπλα τους στην Πρέβεζα.
Οι Σουλιώτες στα Επτάνησα υπηρέτησαν αρχικά τους Ρώσους και στη συνέχεια τους Γάλλους κυρίαρχους. Βρίσκονταν για καιρό σε επαφή με τους Ρώσους, με σκοπό να οργανώσουν από κοινού επανάσταση εναντίον των Οθωμανών Τούρκων. Τον Απρίλιο του 1790 μια αντιπροσωπεία από τους Σουλιώτες έγινε δεκτή από την Αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη και ζήτησε τη βοήθειά της για να απελευθερωθούν, όπως έλεγαν, οι απόγονοι «των αρχαίων Αθηναίων και Λακεδαιμονίων». Η τσαρίνα υποσχέθηκε να προσφέρει τη βοήθειά της, ωστόσο οι υποσχέσεις της δεν πραγματοποιήθηκαν στο βαθμό που οι Έλληνες περίμεναν. Το 1820, λίγο πριν τη Μεγάλη Επανάσταση, κλήθηκαν από τους Τούρκους να κατοικήσουν μόνιμα στο Σούλι, με τον όρο να βοηθήσουν το Σουλτάνο να εξοντώσει τον Αλή Πασά, με τον οποίο βρισκόταν σε πόλεμο. Οι Σουλιώτες συμφώνησαν και επέστρεψαν στα χωριά τους, αποκρούοντας με επιτυχία τους στρατιώτες του Αλή Πασά που έρχονταν εναντίον τους. Το 1822, όμως, έμειναν αβοήθητοι. Καταπονημένοι, εγκατέλειψαν οριστικά το Σούλι και διασκορπίσθηκαν στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο.
Επανάσταση
Οι Σουλιώτες στήριξαν τελικά την Ελληνική Επανάσταση, που άρχισε τον Μάρτιο του 1821. Πολλοί Σουλιώτες ανέπτυξαν σημαντική δράση ως οπλαρχηγοί, έχοντας τη φήμη των γενναίων και αδάμαστων πολεμιστών του έθνους.Οι Μάρκος Μπότσαρης, Κίτσος Τζαβέλλας και Λάμπρος Βέικος έγιναν γνωστοί στρατηγοί κατά την Επανάσταση και πολλοί Σουλιώτες έχασαν τις ζωές τους υπερασπιζόμενοι το Μεσολόγγι. Ο Λόρδος Βύρων, ένας από τους πιο γνωστούς Ευρωπαίους εθελοντές φιλέλληνες και διοικητής του ελληνικού στρατού στη Δυτική Ελλάδα, προσπάθησε να οργανώσει τους Σουλιώτες σε τακτικό στρατό. Τελικά, το 1913, κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων, ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε ολόκληρη τη νότια Ήπειρο.
Σήμερα
Οι Σουλιώτες που επέζησαν δεν επέστρεψαν στο Σούλι αλλά διασκορπίστηκαν σε όλη την Ελλάδα. Σήμερα, σώζεται μόνο η Σαμονίδα, με ελάχιστους κατοίκους, που μάλλον δεν έχουν σχέση με τους Σουλιώτες. Τέλος, σώζονται μερικά ερείπια του Κουγκίου και της Κιάφας, καθώς επίσης και τα διάσημα "Πηγάδια" στη Σαμονίδα.
Οι Σουλιώτες στήριξαν τελικά την Ελληνική Επανάσταση, που άρχισε τον Μάρτιο του 1821. Πολλοί Σουλιώτες ανέπτυξαν σημαντική δράση ως οπλαρχηγοί, έχοντας τη φήμη των γενναίων και αδάμαστων πολεμιστών του έθνους.Οι Μάρκος Μπότσαρης, Κίτσος Τζαβέλλας και Λάμπρος Βέικος έγιναν γνωστοί στρατηγοί κατά την Επανάσταση και πολλοί Σουλιώτες έχασαν τις ζωές τους υπερασπιζόμενοι το Μεσολόγγι. Ο Λόρδος Βύρων, ένας από τους πιο γνωστούς Ευρωπαίους εθελοντές φιλέλληνες και διοικητής του ελληνικού στρατού στη Δυτική Ελλάδα, προσπάθησε να οργανώσει τους Σουλιώτες σε τακτικό στρατό. Τελικά, το 1913, κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων, ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε ολόκληρη τη νότια Ήπειρο.
Σήμερα
Οι Σουλιώτες που επέζησαν δεν επέστρεψαν στο Σούλι αλλά διασκορπίστηκαν σε όλη την Ελλάδα. Σήμερα, σώζεται μόνο η Σαμονίδα, με ελάχιστους κατοίκους, που μάλλον δεν έχουν σχέση με τους Σουλιώτες. Τέλος, σώζονται μερικά ερείπια του Κουγκίου και της Κιάφας, καθώς επίσης και τα διάσημα "Πηγάδια" στη Σαμονίδα.
