Η εκκλησία της Παναγίας της Γκρεμιώτισσας βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της Χώρας στη Ίο, στην κορυφή του λόφου και χτίστηκε το 1797. Το όνομά της η εκκλησία το οφείλει στη βραχώδη τοποθεσία που βρίσκεται.
Η παράδοση θέλει στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν η Κρήτη στέναζε κάτω από το ζυγό των Τούρκων, ευσεβείς Κρητικοί θέλοντας να σώσουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, να την βάζουν σε μια σχεδία, να ανάβουν ένα καντήλι και να την αφήνουν στα κύματα του Αιγαίου. Η σχεδία ταξίδεψε προς τα βορεινά και κατάληξε στα βράχια του Μυλοπότα, όρμου της Ίου.
Τσοπάνηδες της περιοχής πρόσεξαν το βράδυ το παράξενο φως και έτρεξαν περίεργοι κοντά και με έκσταση αντίκρισαν την εικόνα. Πήραν την εικόνα και την μετέφεραν στο ναό του Αγίου Νικολάου, στη θέση του σημερινού Ευαγγελισμού. Το πρωί όμως η εικόνα βρέθηκε στον Άγιο Ελευθέριο πάνω στο κάστρο. Όταν πήραν άλλες τρεις φορές την εικόνα στον Άγιο Νικόλαο και αυτή πήγαινε πάλι στον Άγιο Ελευθέριο στο κάστρο, την τοποθέτησαν τελικά στο ναό του Αγίου Ελευθερίου.
Η παράδοση θέλει στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν η Κρήτη στέναζε κάτω από το ζυγό των Τούρκων, ευσεβείς Κρητικοί θέλοντας να σώσουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, να την βάζουν σε μια σχεδία, να ανάβουν ένα καντήλι και να την αφήνουν στα κύματα του Αιγαίου. Η σχεδία ταξίδεψε προς τα βορεινά και κατάληξε στα βράχια του Μυλοπότα, όρμου της Ίου.
Τσοπάνηδες της περιοχής πρόσεξαν το βράδυ το παράξενο φως και έτρεξαν περίεργοι κοντά και με έκσταση αντίκρισαν την εικόνα. Πήραν την εικόνα και την μετέφεραν στο ναό του Αγίου Νικολάου, στη θέση του σημερινού Ευαγγελισμού. Το πρωί όμως η εικόνα βρέθηκε στον Άγιο Ελευθέριο πάνω στο κάστρο. Όταν πήραν άλλες τρεις φορές την εικόνα στον Άγιο Νικόλαο και αυτή πήγαινε πάλι στον Άγιο Ελευθέριο στο κάστρο, την τοποθέτησαν τελικά στο ναό του Αγίου Ελευθερίου.
Λόγω όμως των θαυμάτων που έκανε, αποφάσισαν να φτιάξουν εκκλησία στο όνομά της δίπλα στο ναό της Αγίας Αικατερίνης, κοντά στο πηγάδι «αφεντικού». Εκεί όμως παρουσιάσθηκε νέο θαύμα. Κάθε πρωί τα θεμέλια έλειπαν από τη θέση τους και τα έβρισκαν κάτω από τον Άγιο Ελευθέριο, σε μέρος απόκρημνο. Οι κάτοικοι κατάλαβαν ότι εκεί έπρεπε να κτίσουν την εκκλησία για να βλέπει προς την Κρήτη.
Κατά μια άλλη εκδοχή οι Νιώτες τοποθέτησαν την εικόνα στην εκκλησία του Αγίου Ανδρέα. Την επόμενη όμως ημέρα η εικόνα χάθηκε και ο παπάς πήγε στο Μυλοπότα, στο μέρος δηλαδή που βρέθηκε η εικόνα. Με έκπληξη είδε ότι φύκια είχαν σχηματίσει την Κρήτη. Τότε έφεραν πάλι την εικόνα στο χωριό και άρχισαν να κτίζουν την εκκλησία εκεί που σήμερα βρίσκεται ο ναός του Ευαγγελισμού. Το πρωί έκτιζαν, αλλά το βράδυ γκρεμιζόταν ότι έφτιαχναν. Αυτό γινόταν συνεχώς και τελικά κατάλαβαν ότι πρέπει να κτίσουν την εκκλησία σε μέρος που να βλέπει προς την Κρήτη. Έτσι έκτισαν την εκκλησία ψηλά στο Κάστρο.
Οι διαστάσεις του ναού είναι 20,52 και 4,94μ. Η δυτική καμάρα έχει μεγαλύτερο μήκος από την ανατολική, ενώ ο τρούλος εξωτερικά είναι οκταγωνικός και σε κάθε πλευρά εναλλάσσονται παράθυρο και κόγχη. Η μνήμη της γιορτάζεται τον Δεκαπενταύγουστο.
Κατά μια άλλη εκδοχή οι Νιώτες τοποθέτησαν την εικόνα στην εκκλησία του Αγίου Ανδρέα. Την επόμενη όμως ημέρα η εικόνα χάθηκε και ο παπάς πήγε στο Μυλοπότα, στο μέρος δηλαδή που βρέθηκε η εικόνα. Με έκπληξη είδε ότι φύκια είχαν σχηματίσει την Κρήτη. Τότε έφεραν πάλι την εικόνα στο χωριό και άρχισαν να κτίζουν την εκκλησία εκεί που σήμερα βρίσκεται ο ναός του Ευαγγελισμού. Το πρωί έκτιζαν, αλλά το βράδυ γκρεμιζόταν ότι έφτιαχναν. Αυτό γινόταν συνεχώς και τελικά κατάλαβαν ότι πρέπει να κτίσουν την εκκλησία σε μέρος που να βλέπει προς την Κρήτη. Έτσι έκτισαν την εκκλησία ψηλά στο Κάστρο.
Οι διαστάσεις του ναού είναι 20,52 και 4,94μ. Η δυτική καμάρα έχει μεγαλύτερο μήκος από την ανατολική, ενώ ο τρούλος εξωτερικά είναι οκταγωνικός και σε κάθε πλευρά εναλλάσσονται παράθυρο και κόγχη. Η μνήμη της γιορτάζεται τον Δεκαπενταύγουστο.
Πληροφορίες: Η Παναγία η Γκρεμνιώτισσα θα την επισκεφθείτε στο ψηλότερο σημείο της Χώρας της Ίου, στο Κάστρο. Η θέα από εκεί είναι μοναδική.
