Γνωστό για τα μοναδικής σπουδαιότητας ευρήματα της Νεολιθικής εποχής, το σπήλαιο της Αλεπότρυπας παρουσιάζει μοναδικό επιστημονικό ενδιαφέρον. Κι ενώ η πρώτη εξερεύνησή του το 1958 έδειξε ήδη την αρχαιολογική του σπουδαιότητα, η τουριστική του αξιοποίηση τη δεκαετία του ‘60 κατέστρεψε σημαντικά ανθρωπογενή στοιχεία. Όμως οι συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφές που ξεκίνησαν τη δεκαετία του ’70 έφεραν στο φως ένα «θυσαυρό» από πολυάριθμα ευρήματα, μάρτυρες της ακμής μιας σπουδαίας νεολιθικής κοινότητας που έζησε στα έγκατά του από το 5300 έως το 3200 π.Χ. Σημαντικό εμπορικό κέντρο και ναυτικός σταθμός της εποχής, είχε συνεχή χρήση και κατοίκηση για 2.500 – 3.000 χρόνια. Το σπήλαιο διαθέτει δέκα διαφορετικές αίθουσες με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, με μεγαλύτερη αυτή των Λιμνών με πόσιμο ανανεώσιμο νερό που έδωσε ζωή στη νεολιθική κοινότητα της Αλπότρυπας. Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα νεολιθικά σπήλαια της Ευρώπης και διαθέτει νεολιθικό μουσείο, με τα ευρήματα και την ιστορία του σπηλαίου, που είναι επισκέψιμο για το κοινό.

Λίγα μέτρα πιο πάνω από την παραλία του Δυρού, το Προϊστορικό σπήλαιο της Αλεπότρυπας είναι ένα από τα περίφημα σπήλαια του Δυρού με μοναδική αρχαιολογική σπουδαιότητα αναφορικά με τη Νεολιθική εποχή.

Η φυσική είσοδος του σπηλαίου βρίσκεται λίγες δεκάδες μέτρα από τη θάλασσα. Το συνολικό μήκος στοών του φτάνει τα 600μ., με πλάτος 100μ. και ύψος 30μ. Το εσωτερικό του διαρρυθμίζεται με στοές που οδηγούν σε δέκα διαφορετικές ευρύχωρες αίθουσες που διαδέχονται η μία την άλλη και καλύπτονται στο μεγαλύτερο μέρος τους από σταλαχτίτες, σταλαγμίτες και στρώμα διάχυτου σταλαγμιτικού υλικού. Το έδαφος είναι κατηφορικό, ανώμαλο και πολυεπίπεδο, με διαδρόμους που οδηγούν από το ένα πλάτωμα στο άλλο. Η μεγαλύτερη αίθουσα του σπηλαίου, είναι αυτή των Λιμνών και βρίσκεται στα ανατολικά, σε ύψος 40 μέτρων. Έχει μήκος 100 και πλάτος 60 μέτρα. Στο ανατολικό της άκρο υπάρχει λίμνη, πλάτους 25 μέτρων, με πόσιμο ανανεωνόμενο νερό, που έχει μέγιστο βάθος τα εννέα μέτρα. Όπως μαρτυρούν τα ευρήματα της Νεολιθικής εποχής, οι αίθουσες του σπηλαίου χρησίμευαν ως κατοικίες.

Το σπήλαιο, που έχει σταθερή θερμοκρασία 18ο, απέχει 50 περίπου μέτρα από την παραλία του Διρού κι έχει συνολική έκταση 6.500 τ. μ. Η σημερινή τεχνητή είσοδός του βρίσκεται σε υψόμετρο 16 μέτρων.

Το σπήλαιο της Αλεπότρυπας ανακαλύφθηκε τυχαία το 1958 από έναν κυνηγό, και την ίδια χρονιά εξερευνήθηκε από το ζεύγος Πετροχείλου και την Σπηλαιολογική Εταιρεία. Κι ενώ τα πρώτα ευρήματα έδειξαν την αρχαιολογική του σπουδαιότητα, οι ανθρώπινες επεμβάσεις της δεκαετίας του ’60 με σκοπό την τουριστική εκμετάλλευσή του είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή και την απώλεια σημαντικών ανθρωπογενών στοιχείων. Το 1967 ανακαλύφτηκαν βραχογραφίες πρωτόγονων ανθρώπων, ενώ οι ανασκαφικές έρευνες που ξεκίνησαν από το 1970, από τον αρχαιολόγο Γ. Παπαθανασόπουλο, έφεραν στο φως ένα θησαυρό ευρημάτων: άριστης κατασκευής λίθινα και οστέινα προϊστορικά εργαλεία, όπλα από λίθο, κόκαλο και χαλκό, οστέινα, λίθινα και ασημένια κοσμήματα, κεραμικά αγγεία, πήλινα και μαρμάρινα ειδώλια και σύνεργα υφαντικής. Ανακαλύφθηκαν επίσης ομαδικοί τάφοι, σκελετοί από ανθρώπους και θηράματα, αποθήκες και διάφορες λιθόκτιστες κατασκευές.

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα των ερευνών, η Αλεπότρυπα χρησιμοποιήθηκε στην Νεώτερη και Τελική Νεολιθική εποχή 5300-3200 π.Χ., και είχε συνεχή κατοίκηση για 2500-3000 χρόνια. Νεότερες μετρήσεις τοποθετούν χρονικά τα πρώτα ευρήματα στο 6000 π.Χ. Σύμφωνα με τις επιστημονικές γνωματεύσεις εδώ άκμασε ένα σπουδαίο Νεολιθικό κέντρο που βασίστηκε στο ναυτικό εμπόριο. Πιθανώς μια ομάδα ναυτικών της νεολιθικής εποχής, λόγω κακοκαιρίας, προσορμίστηκε στον κόλπο του Δυρού, όπου εντόπισε στο βάθος του σπηλαίου πόσιμο νερό. Έτσι η ομάδα εγκαταστάθηκε εκεί, οργανώνοντας στο μικρό κόλπο έναν εμπορικό ναυτικό σταθμό. Η ζωή της κοινότητας διακόπηκε απότομα από ισχυρό σεισμό που έφραξε την είσοδο του σπηλαίου. Οι εγκλωβισμένοι πέθαναν από την πείνα, ενώ οι γύρω κάτοικοι εγκατέλειψαν την περιοχή λόγω έλλειψης πόσιμου νερού.

Τα ευρήματα υποδηλώνουν τον πλούτο, την έκταση, τη ζωντάνια και το υψηλό επίπεδο ζωής της νεολιθικής κοινότητας του Δυρού, και πολλά από αυτά βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης. Το σπήλαιο, που χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο, κατοικία, εργαστήριο, αλλά και ως αποθήκη αγαθών, νεκροταφείο και τόπος λατρείας των νεκρών, έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα σημαντικότερα νεολιθικά σπήλαια της Ευρώπης. Διαθέτει Νεολιθικό Μουσείο για την ιστορία της Αλεπότρυπας και τα ευρήματα που έχουν βρεθεί σε αυτήν.

Πληροφορίες

Διεύθυνση: Σπήλαια Διρού, Πύργος Διρού, Μάνη λακωνίας (Νομός Λακωνίας)
Τηλέφωνο: +30 27330 52223