Ο σημερινός ελληνικός πολιτισμός αποτελεί έναν μύθο, που έχει τις ρίζες του από την ελληνική αρχαιότητα.

Αδιαμφησβήτητα, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες συνετέλεσαν στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής σκέψης! Η ελληνική φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη εντυπωσιάζει ακόμη και σήμερα με τη καινοτομία της!

Ο ελληνικός πολιτισμός
«Και το των Ελλήνων όνομα πεποίηκε μηκέτι του γένους αλλά της διανοίας δοκείν είναι, και μάλλον ¨Ελληνας καλείσθαι τους της παιδεύσεως της ημετέρας ή τους της κοινής φύσεως μετέχοντας». Και έκανε ( η πόλη της Αθήνας) ώστε το όνομα των Ελλήνων να μη θεωρείται πια ότι αντιπροσωπεύει την καταγωγή, αλλά την πνευματική καλλιέργεια, και να ονομάζονται Έλληνες μάλλον όσοι μετέχουν στη δική μας παιδεία, παρά όσοι έχουν την ίδια καταγωγή (Ισοκράτης, Πανηγυρικός, 50.1).

Μ΄αυτά τα λόγια ο Αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης το 380 π.Χ στον «Πανηγυρικό» του προαναγγέλλει τις υπερεθνικές επικράτειες του ελληνιστικού κόσμου και κατά συνέπεια την υπερεθνική διάσταση του ελληνικού πολιτισμού, διαμορφώνοντας μια «πανανθρώπινη ιδεολογία» που αντικαθιστά τους «δεσμούς αίματος» με τους «δεσμούς πνεύματος».

Ο σύγχρονος κόσμος οφείλει σχεδόν τα πάντα στους Έλληνες. Αυτοί προσδιόρισαν για πρώτη φορά τις κατηγορίες σκέψης που έχουμε ως σήμερα, διαμόρφωσαν τα κυριότερα πνευματικά μας εργαλεία και έδωσαν συγκεκριμένο περιεχόμενο στις αρχές της ηθικής μας. Γενικότερα, ανακάλυψαν την επιστημονική έρευνα διατυπώνοντας τα πρώτα ερωτήματα και προσπάθησαν να τα απαντήσουν με επιτυχία σε ικανοποιητικό βαθμό. Ανύψωσαν όλες τις μορφές της τέχνης τόσο, ώστε όλα τα σύγχρονά της ρεύματα να πηγάζουν απ’ την ελληνική τέχνη.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του ελληνικού πολιτισμού με τα οποία επηρέασε την κατοπινή σκέψη είναι:

Η αρμονική ανάπτυξη του ατόμου. Δεν υπάρχει στον Έλληνα η χωριστή αντίληψη για το πνεύμα και το σώμα, το στοχασμό και τη δράση. Σώμα και πνεύμα πρέπει να αναπτυχθούν συμμετρικά , στοχασμός και δράση είναι αδιαίρετα.

Η αυτονομία της πόλης. Το ελληνικό πνεύμα , αντίθετα από τους ανατολικούς λαούς με τα συγκεντρωτικά πολιτεύματα, δημιούργησε την «πόλη», όπου το άτομο ως πολίτης ακεραιώνεται μόνο με τη συμμετοχή του στα κοινά της πόλης-κράτους. Ο Περικλής το διακήρυξε με σαφή τρόπο στον «Επιτάφιο».

«…μόνοι ημείς τον μη μετέχοντα τώνδε ουκ απράγμονα αλλά αχρείον είναι νομίζομεν». Ο Θουκυδίδης μας πληροφορεί ότι στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. ο ίδιος Αθηναίος μπορούσε να έχει τις ικανότητες στρατηγού, δικαστή, νομοθέτη, εμπόρου, καλλιτέχνη.

Η εμφάνιση της Δημοκρατίας. Η ιδέα της Δημοκρατίας, που εξυμνεί ο Περικλής στον Επιτάφιο, αποτελεί πρωτοφανές ιστορικό γεγονός σε έναν κόσμο δεσποτισμού, ανελευθερίας και απολυταρχισμού.

Ο σεβασμός στους νόμους. Ο πολίτης υπακούει στους νόμους της πόλης και με την υποταγή του στους νόμους μένει αυτόνομος. Ο Σωκράτης επιλέγει να πιει το κώνειο μένοντας πιστός στους νόμους παρά να τους παραβεί δραπετεύοντας από τη φυλακή.
Πάνω όμως από τους γραπτούς νόμους υπήρχαν οι άγραφοι νόμοι που επέβαλλαν, ανάμεσα στα άλλα, το σεβασμό προς τους ικέτες και τους κήρυκες, την ταφή των νεκρών και τη βοήθεια προς τους καταπιεζόμενους.

Η Αντιγόνη στη διαταγή του Κρέοντα αντιτάσσει την υπακοή στους άγραφους νόμους, μολονότι γνωρίζει ότι η ανυπακοή της συνεπάγεται το θάνατό της. Αντίθετα με τους γραπτούς νόμους, οι νόμοι αυτοί υπερβαίνουν τα όρια της πόλης και είναι «κοινοί νόμοι των Ελλήνων» κατά τον Ξενοφώντα.

Το μέτρο στην τέχνη. Στους ναούς, στα αγάλματά της, στις μεγάλες λογοτεχνικές της
δημιουργίες αποτυπώνεται το ιδεώδες μιας ομορφιάς που τη χαρακτηρίζει η ευγένεια και το μέτρο. Όπως η ηθική των Ελλήνων καταδίκαζε την υπεροψία (ύβριν) στη διαγωγή του ανθρώπου, έτσι και η καλαισθησία τους απόκλειε από την τέχνη την υπερβολή που δεν χαλιναγωγούνταν από το μέτρο.

Ο ελληνικός ναός είναι από μόνος του ένα μνημείο με απέριττες γραμμές. Βρίσκεται στα μέτρα του ανθρώπου χωρίς να έχει την έπαρση και τον βαρύ όγκο των πυραμίδων. Το επιστημονικό πνεύμα. Στην Ελλάδα δημιουργήθηκε αυτό που ονομάζουμε επιστήμη και επιστημονικό πνεύμα. Με τους προσωκρατικούς ( Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης) συντελείται για πρώτη φορά το πέρασμα από την πρακτική στη θεωρητική σκέψη και ακόμα από τη θρησκευτική και μυθολογική στην ορθολογική ερμηνεία του κόσμου.

Ήδη ο Ηρόδοτος ( Ι,74) σημειώνει με περηφάνια ότι ο Θαλής ο Μιλήσιος μπορούσε να προβλέπει μια έκλειψη ηλίου, όταν οι Λυδοί τρομοκρατημένοι έβλεπαν στο φυσικό αυτό φαινόμενο τη μυστηριώδη εκδήλωση κάποιας κακοποιού υπερφυσικής δύναμης.

Οι Έλληνες δεν αρκούνται να ζουν στον κόσμο και να ικανοποιούν μέσα σ΄αυτόν τις ανάγκες τους. Θέλουν να τον καταλάβουν με το λογικό, τον νουν, που είναι το ανώτερο στον κόσμο. Νους βασιλεύς, έλεγε ο Αναξαγόρας Αυτή η «ανακάλυψη» των αρχαίων Ελλήνων αποτελεί τη μεγαλύτερη προσφορά τους στον άνθρωπο, το βάθρο και την ουσία του πολιτισμού τους. Νους και μέτρο και καθαρότητα, όπως είπε ο Σίλερ, είναι η ελληνικότητα.

Κορυφαίες μορφές της ελληνικής σκέψης υπήρξαν βέβαια ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Ο Πλάτων ανήκει στου μεγαλύτερους διανοητές της ανθρωπότητας. Η δύναμη του στοχασμού του είναι τέτοια που το ανθρώπινο πνεύμα μέχρι σήμερα δεν μπορεί να ξεφύγει από το δρόμο που εκείνος έδειξε. Πολλές από τις ιδέες του ενσωματώθηκαν από τους πατέρες της εκκλησίας στη συστηματοποίηση της χριστιανικής διδασκαλίας.

Από την άλλη ο Αριστοτέλης με την ευρύτητα των επιστημονικών ενδιαφερόντων του, την οξύνοια και τις συνθετικές ικανότητές του υπήρξε ο θεμελιωτής της δυτικής επιστήμης. Στο έργο του-ακένωτη πηγή γνώσης- για πολλούς αιώνες ανέτρεχαν οι δάσκαλοι της επιστήμης σαν τη μοναδική αυθεντία, τον αλάθητο πανεπιστήμονα, τουλάχιστον ως τα χρόνια του Bacon και τη μεθοδική αμφιβολία του Descartes.

Όλα αυτά αποτυπώθηκαν γραπτώς στην ελληνική γλώσσα, η οποία αντιπροσωπεύεται από κείμενα λογοτεχνικά που χρονολογούνται χωρίς διακοπή από τον 8ο αι.π.Χ. ως σήμερα. «Τη γλώσσα μού την έδωσαν ελληνική στις αμμουδιές του Ομήρου» θα πει ο Οδ. Ελύτης, τονίζοντας έτσι την αδιάσπαστη συνέχειά της μέχρι σήμερα. Δεν είναι υπερβολή, αν πούμε ότι η ελληνική γλώσσα είναι τροφός όλων των γλωσσών.

Η αγγλική λ.χ. έχει 490000λέξεις από τις οποίες οι 41615 είναι ελληνικές (βιβλίο Γκίνες). Ξεχωρίζει ιδιαίτερα από τις άλλες γλώσσες για την ακρίβεια, τη δυνατότητα να διατυπώνει λεπτές εννοιολογικές αποχρώσεις και να γεννά συνεχώς νέες λέξεις, τη μουσικότητα και τη μαθηματική δομή (με τη μαθηματική δομή της είναι η γλώσσα της πληροφορικής, διότι σ΄αυτή δεν υπάρχουν όρια, κατά τον Μπιλ Γκέιτς).

Είναι μια γλώσσα «εννοιολογική» σε αντίθεση με τις άλλες που είναι «σημειολογικές», αφού «σημαίνον» και «σημαινόμενο» έχουν πρωτογενή σχέση μεταξύ τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στη δημιουργία του ελληνικού πολιτισμού συντέλεσαν πολλοί παράγοντες, ένας από τους οποίους υπήρξε και το φυσικό περιβάλλον.

Στην Ελλάδα ο ήλιος συνήθως λάμπει σ΄έναν ανέφελο ουρανό και τα περιγράμματα ξεχωρίζουν με σαφήνεια. Γλύπτες, ζωγράφοι και αρχιτέκτονες αναζήτησαν και πέτυχαν τη σαφήνεια της γραμμής και του χρώματος. Στις νεφοσκέπαστες χώρες το τέλειο είναι δυνατόν να συγχέεται με το άπειρο.

Στις χώρες του φωτός το άπειρο είναι το ατελές και τέλειο είναι το πεπερασμένο. Ακόμα και στο θάνατο οι Έλληνες δεν έβλεπαν τίποτε το φοβερό παρά ότι τους στερούσε τον ήλιο.

Φορείς διάδοσης του ελληνικού πολιτισμού
Αρχικά ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκε σε πολλούς λαούς μέσω των ελληνικών αποικιών που εκτείνονταν στη βόρεια και ανατολική πλευρά του Αιγαίου, στον Εύξεινο Πόντο, στην Κύπρο, στη νότια Ιταλία και Σικελία και στα λοιπά παράλια της Μεσογείου.

Με την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου το κέντρο του ελληνισμού μετατοπίστηκε στην Ανατολή , όπου ιδρύθηκαν πολλές πόλεις( Αλεξάνδρεια, Πέργαμος, Αντιόχεια, Σελεύκεια, Βιζύη κ.α.) οι οποίες εξελίχθηκαν σε μεγάλα πνευματικά κέντρα. « και την ελληνική λαλιά ως μέσα στη Βακτριανή την πήγαμε, ως τους Ινδούς» (Καβάφης, «200 μ.Χ.»).

Στη διάρκεια των πέντε αιώνων μετά τη Ρωμαϊκή κατάκτηση (146 π.χ.-5ος αι. μ.Χ.) οι κατακτημένοι Έλληνες συνυπήρξαν με τους κοσμοκράτορες Ρωμαίους, συνεργάστηκαν και επικράτησαν πολιτιστικά στο πλαίσιο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ύστερα από τη διαίρεση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σε Ανατολικό και Δυτικό τμήμα, το Δυτικό κατέρρευσε ενώ το Ανατολικό «Βυζάντιο», αφού αναχαίτισε τις βαρβαρικές επιδρομές, διατήρησε την αρχαία ελληνική κληρονομιά και την εμπλούτισε με τους θεσμούς του, την κρατική οργάνωση, την παιδεία, την τέχνη του και τη ζωογόνο πνοή του χριστιανισμού.

Τον 17ο-18ο αιώνα αναπτύχθηκε στη Δύση, αρχικά στην Αγγλία και αργότερα στη Γαλλία και τις άλλες χώρες της Ευρώπης το πνευματικό κίνημα του λεγόμενου «Ευρωπαϊκού πολιτισμού», του οποίου το περιεχόμενο θύμισε σε πολλούς μελετητές ότι και στην κλασική Αθήνα (από τα μέσα του 5ου αι. π.χ.) οι σοφιστές υπήρξαν σκαπανείς ενός ανάλογου πνευματικού κινήματος και γι΄αυτό ονόμασαν αναδρομικά το κίνημα τω σοφιστών «Ελληνικό Διαφωτισμό». Έτσι συνδέεται για μια ακόμα μια φορά ο ελληνικός πολιτισμός με τον δυτικό.

Η τεράστια ακτινοβολία του ελληνικού πολιτισμού αποτυπώνεται στα λόγια της Jacquelin de Romilly «Όποιος σκέπτεται σήμερα, σκέπτεται ελληνικά, έστω κι αν δεν το υποπτεύεται.» Και του Friedrich von Schiller « Καταραμένε Έλληνα, όπου να γυρίσω τη σκέψη μου, όπου και να στρέψω τη ψυχή μου, μπροστά μου σε βρίσκω.

Τέχνη λαχταρώ, ποίηση, θέατρο, αρχιτεκτονική, εσύ μπροστά μου, πρώτος κι αξεπέραστος. Επιστήμη αναζητώ, μαθηματικά, φιλοσοφία, ιατρική, κορυφαίος και ανυπέρβλητος. Για δημοκρατία διψώ, ισονομία και ισοπολιτεία, εσύ μπροστά μου, ασυναγώνιστος κι ανεπισκίαστος. Καταραμένε Έλληνα, καταραμένη γνώση. Γιατί να σ' αγγίξω; Για να αισθανθώ πόσο μικρός είμαι, ασήμαντος, μηδαμινός; Γιατί δεν μ' αφήνεις στη δυστυχία μου και στην ανεμελιά μου».